TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ
TÜRK ADI :Türk adının anlamı üzerinde yapılan araştırmalarda değişik görüşler ortaya çıkmıştır.Türk adının TÜREMEK, OLGUNLUK ÇAĞI TÖRE SAHİBİ, GÜÇLÜ ,KUVVETLİ gibi anlamlara geldiği belirtilmiştir. Tarihte ilk defa Türk adına ORHUN KİTABELERİNDE rastlanmaktadır. GÖKTÜRK DEVLETİ döneminde yazılan bu kitabelerde Türk kelimesi TÜRÜK şeklinde geçmektedir. Bu kelime zamanla TÜRK haline gelmiştir.
TÜRK YURDU Türklerin ana yurdu ORTA ASYA dır. Orta Asya, kuzeyde Sibirya, güneyde Himalaya dağları, batıda Hazar denizi ve doğuda Kingan dağları ile çevrili geniş bir coğrafyadır.
GÖÇLER Orta Asya da yaşayan Türkler çeşitli nedenlerle zaman zaman değişik ülkelere göç etmişlerdir.Türklerin orta Asya dan göç etmelerinin başlıca nedenleri:
1.Kuraklık ve aşırı soğuklar
2.Hızlı nüfus artışı ve toprakların yetersiz kalışı
3.Türk boyları arasında çekişmeler,anlaşmazlıklar
4. Çin baskısı
5. Yeni yerler fethetme düşüncesi
Bu nedenlerle göç eden Türk topluluklarından bazıları gittikleri yerlerde diğer milletlerle kaynaşmış ve yok olmuşlar,bazıları da gittikleri yerlerde özelliklerini koruyup devletler kurmuşlardır.(Avarlar,Macarlar,Avrupa Hun devleti Vb..)
Göç eden Türk toplulukları olduğu gibi ana yurtta kalanlarda olmuştur. Ana yurtta (orta asya) kalan Türkler burada çeşitli devletler kurmuşlardır.
BÜYÜK HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ)
Bilinen ilk Türk devletidir. Kurucusu TEOMAN dır(M.Ö. 220).En ünlü hakanları ise METE HAN dır.(M.Ö. 209-174) Büyük Hun Devleti en güçlü dönemini METE HAN zamanında yaşamıştır. METE HAN ilk düzenli Türk ordusunu temelini atmış ve onluk sistemi geliştirmiştir.Onluk sistem ile ordu 10-100-1000-10000... gibi onluk esasa göre ayrılmış ve her birimin başına bir komutan getirilmiştir.
Bu dönemde Türklerin en büyük düşmanı Çinlilerdi. Çinliler özellikle İPEK YOLUNU ele geçirmek istiyorlardı.Ancak yapılan savaşlarda Türkleri bir türlü yenemiyorlardı. Bunun üzerine İÇERİDEN YIKMA politikası takip ettiler. Çinli prensesler Türk hakanları ile evlendirildi ve bunun sonucu devletin merkezinde Çinli prensesler yoluyla iç karışıklıklar çıkarıldı. İç karışıklıklar yüzünden Büyük Hun Devleti önce doğu-batı sonra da kuzey-güney olmak üzere ikiye parçalandı.Bu durumdan yararlanan Çinliler önce Güney Hunlarını daha sonra da Kuzey Hunlarını egemenlikleri altına aldılar.
KAVİMLER GÖÇÜ Çin egemenliğinde yaşamak istemeyen Kuzey Hunları BALAMİR önderliğinde batıya (Avrupa) doğru göç etmeye başladılar.Bu göç esnasında önlerine çıkan milletleri ileri doğru itmişler ve bunun sonucunda milletler sıra ile birbirilerini batıya doğru iterek Avrupa da büyük bir yer değişim hareketine yol açmışlardır.tarihte bu olaya KAVİMLER GÖÇÜ denir. Kavimler göçünün en önemli sonuçları şunlardır:
1.Avrupa da milletlerin yer değiştirmesi sonucu Roma imparatorluğu barbar kavimlerin baskısına maruz kalmış ve önce ikiye bölünmüş(M.S.395) (BATI ROMA –DOĞU ROMA) daha sonra da bunlardan Batı Roma yıkılmıştır.(M.S.476)
2.Avrupa uzun yıllar karışıklık içinde olmuştur.
3.İlk çağ sona ermiş Orta çağ başlamıştı.
AVRUPA HUN DEVLETİBALAMİR önderliğinde Avrupa ya gelen Kuzey Hunları Tuna nehrini aşarak bugünkü Macaristan bölgesine gelmişler ve burada AVRUPA HUN DEVLETİNİ kurmuşlardır.
Kısa sürede büyüyen bu devletin en ünlü hükümdarları ATTİLA dır. Attila döneminde Avrupa Hun devleti en güçlü dönemini yaşamıştır. Attila döneminde hem batı hem de doğu Roma ya seferler yapılmış ve bütün Avrupa da söz sahibi olunmuştur.Attila İtalya üzerine de bir sefer yapmış ve Papa nın yalvarması ile işgalden vazgeçmiş ve geri dönmüştür. Attila nın ölümünden sonra Avrupa Hun Devleti eski gücünü kaybetmiş ve Bizans ın saldırıları ile iyice zayıflamış ve yıkılmıştır.(469)
BİRİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ (552)
Büyük Hun Devleti n den sonra Asya kıtasında kurulan ikinci büyük Türk devleti GÖKTÜRK DEVLETİ DİR.
Göktürkler tarihte ilk defa Türk adını kullanan devlet olma özelliğini taşır. Daha önceleri Avarların egemenliğinde yaşayan Göktürkler 552 yılında BUMİN KAĞAN önderliğinde ayaklanmışlar ve Avarları yenerek bağımsızolmuşlardır.Büyük Hun Devletin de olduğu gibi bu devletin de merkezi ÖTÜKEN
di.( ÖTÜKEN Türklerin tarih sahnesine ilk çıktıkları yerdir. Orhun ve Selenga ırmakları arasında kalır ve bütün Türk boyları tarafından kutsal kabul edilir. Orhun kitabeleri de buradadır. Günümüzde MOĞOLİSTAN devletinin sınırları içerisindedir.)
Türk devlet geleneğine uyularak devlet doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Bumin Kağan devletin doğu kanadını ,kardeşi İstemi Kağan ise batı kanadını yönetmiştir. Ancak her zaman batı kanadı ,doğu kanadına bağlı idi.( Eski Türkler güneşin doğduğu yön olan doğuyu kutsal kabul ediyorlardı. Bu sebeple ülkelerin doğu kanadı ,batı kanadına göre her zaman bir adım önde ve lider konumunda idi.)
I.Göktürk Devleti en güçlü dönemini MUKAN KAĞAN zamanında yaşamıştır. Ancak Çinliler ,Türklerdeki bu bölünmüşlüğü ,Türk ülkelerini yıkmak için kullanmışlar; Doğu ve batı Göktürk devletlerini birbirine düşürmeyi başarmışlardı. Bunun sonucunda 582 yılında devlet doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. 630 yılında da hem doğu hem de batı Göktürk devletleri Çin egemenliğine girdiler.
Göktürkler yaklaşık elli yıl süre ile Çin egemenliğinde yaşadılar. Bu süre içerisinde birçok kez ayaklandılar. Bu ayaklanmalardan KUTLUK KAĞAN önderliğinde yapılan ayaklanma başarılı olmuş ve Türkler Çin esaretinden kurtularak tekrar ikinci defa devletlerini kurmuşlardır.
İKİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ (682 )
KUTLUK KAĞAN ın kurucusu olduğu İkinci Göktürk Devleti nin bir diğer adı da KUTLUK DEVLETİ dir.( İKİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ = KUTLUK DEVLETİ ) Kutluk Bey devleti tekrar kurup dirilttiği için ‘İLTERİŞ ‘ ünvanı verilmiştir. İlteriş Kutluk Kağan 692 yılında ölünce yerine kardeşi KAPGAN KAĞAN geçti. Çünkü İlteriş Kutluk Kağan ın çocukları olan BİLGE KAĞAN ve KÜLTİGİN henüz küçük yaşta idi. Kapgan Kağan ın ölümünden sonra yerine oğlu İNAL geçti. Ancak Bilge Kağan ve Kültigin ,İnal ın hakanlığını kabul etmediler. Bir ayaklanma ile onu ortadan kaldırdılar ve Bilge kağan İkinci Göktürk Devleti nin başına geçti. İkinci Göktürk Devleti ( Kutluk Devleti) en güçlü dönemini BİLGE KAĞAN-KÜLTİGİN ve VEZİR TONYUKUK zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan devletin başında ,kardeşi Kültigin ordu komutanı ve Vezir Tonyukuk devlet işlerinde her ikisinin de yardımcısı idi. Vezir Tonyukuk çok bilgili ve değerli bir devlet adamı idi. O nun çalışmaları devletin güçlenmesinde önemli bir etkendir.
Bilge kağan ,Kültigin ve Vezir Tonyukuk un sırayla ölmesi ile Kutluk Devleti (II.Göktürk Devleti) gücünü yitirmeye başladı . Bu durumdan yararlanan UYGURLAR,KARLUKLAR,BASMİLLER ,II. Göktürk Devleti ne son verdiler.(744)
NOT. Tarihte birçok örneği olan Türk devletlerini başka Türk devletleri ya da boylarının yıkması geleneği burada da kendini göstermiş ve II.Göktürk Devleti ,diğer Türk boyları tarafından yıkılmıştır.
UYGUR DEVLETİ (744 –840 ) II.Göktürk Devletine son veren Uygurlar KUTLUK BİLGE KÜL önderliğinde yeni bir devlet kurdular. ORDU-BALIK şehrini kurarak burayı kendilerine başkent yaptılar.( Eski Türkler şehir kelimesi yerine balık derlerdi.) Uygur Türkleri BÖGÜ KAĞAN zamanında MANİ dinini kabul ettiler. Ancak bu din Uygurların savaşçılık özelliklerinin kaybolmasına yol açtı.( Mani dininde et yemek yasaktı) Bu sebeble Uygur Devleti döneminde,Hun ya da Göktürklerde olduğu gibi Çin ile sürekli savaşlar yapılmamış daha çok ticari ilişkilerde bulunulmuştur. Uygurlar diğer Türk boylarının aksine yerleşik hayata geçmişlerdi. Köylerde ve şehirlerde yaşıyor,tarım ve ticaretle uğraşıyorlardı.Ayrıca kendilerine ait bir alfabeleri vardı. ( Uygur alfabesi) İlk defa kağıdı ve matbaayı kullanan Türk boyu yine Uygurlar olmuştur. Bu özellikleri ile diğer Türk boylarından daha gelişmiş bir yapıya sahiptiler.
Başka bir Türk boyu olan KIRGIZLAR 840 yılında Uygur Devletine son verdiler. Bugün Çin in KANSU ve DOĞU TÜRKİSTAN eyaletlerinde UYGUR TÜRKLERİ halen yaşamlarını sürdürmektedirler.
DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI
1.AVARLAR :Avrupa kıtasında etkinlik göstermiş bir Türk boyudur. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuşlardır.
2.BULGARLAR : Volga ( idil ) nehri çevresinde yaşayan Bulgarlar burada büyük bir devlet kurmuşlardı. Ancak Hazarların baskısı sonucu ikiye ayrılmışlar, bir kısmı eski yerlerinde yani Volga nehri kıyılarında kalmış, bir kısmı da Tuna nehrinin güneyine göç ederek bugünkü Bulgaristan a gelmişlerdir. Volga nehri civarında kalan Bulgarlar müslüman olmuş, Tuna nehrinin güneyine göç eden Bulgarlar ise zamanla Hıristiyanlığı kabul etmiş ve çevresinde ki diğer Hıristiyan milletlerle kaynaşarak Türklük özelliklerini yitirmişlerdir. (Bugünkü Bulgaristan )
3. MACARLAR : İlk önceleri Volga Nehri kıyılarında yaşarken daha sonra bugünkü Macaristan a göç etmişler ve burada bir Macar devleti kurmuşlardır. Ancak zamanla Hıristiyanlığı kabul etmişler ve Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir. ( Bulgarlarda olduğu gibi )
4. SABİRLER ( SİBİRLER ) : Sibirya ve Kafkaslarda etkili olmuş bir Türk Boyudur. Hazar Türkleri nin ataları sayılmaktadır. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarından biridir.
5. HAZARLAR : Sibirler in devamı olan Hazarlar Karadeniz in kuzeyinde ve Kafkasya da etkili olmuşlardır. Hazar Denizine adını da veren bu Türk Devleti Ruslar tarafından yıkıldı. Hazar Türkleri nin bir önemli özelliği de Musevilik ( Yahudi) dinin benimsemiş olmalarıdır. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarındandır.
6.PEÇENEKLER : Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra Doğu Avrupa ya göç etmiş bir Türk Boyudur. Özellikle Balkanlarda etkili olmuşlardır. Bizans Devleti tarafından ortadan kaldırıldılar. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarındandır.
7. KUMANLAR ( KIPÇAKLAR ) : Karadeniz in kuzeyinde ve Balkanlarda etkili olmuş bir Türk boyudur. Moğollar tarafından yıkılmışlardır. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarından biridir.
8. TÜRGEŞLER (TÜRGİŞLER ) : Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra Orta Asya da hakim olmuşlardır. Daha sonra da Karlukların egemenliğine girmişlerdir. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarından biridir.
9.KARLUKLAR : İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur. Onaltı büyük Türk Devlertinden biri olan KARAHANLILAR devleti nin kurucularıdırlar. Talas savaşının kazanılmasında ve İslamiyetin Türkler arasında yayılmasında etkili olmuşlardır. Günümüzde Tacikistan da yaşayan Karluklar bunların torunlarıdırlar.
NOT : Talas savaşı Müslüman Araplar ile Çinliler arasında olmuş ve bu savaşta Karluk Türkleri Araplara yardım ederek savaşın Araplar tarafından kazanılmasına , Çinlilerin Orta Asya dan uzaklaşmasına ve Türkler arasında islamiyetin yayılmasında etkli olmuşlardır.
10. KIRGIZLAR : En eski Türk boylarından biridir. Önce Göktürklerin sonra Uygurların egemenliğinde yaşadıktan sonra Uygur Devletine son vermişler ,ancak 1207 yılında Moğol egemenliğine girmişlerdir. Kırgız Türkleri günümüzde KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİN de bağımsız olarak yaşamaktadırlar. Kırgızların dünyaca ünlü ‘MANAS ‘ adında bir destanları da vardır. Manas destanı dünyanın en uzun destanı olma özelliği taşımaktadır.
11. BAŞKIRTLAR ( BAŞKURTLAR ) : Ural dağlarının güney kesimlerinde yaşayan bir Türk Boyudur. XIII. Yüzyılda İslamiyeti kabul ettiler. Günümüzde Rusya Federasyonu içerisinde özerk bir Cumhuriyet olarak varlıklarını sürdürmektedirler. ( Başkırdistan özerk Cumhuriyeti )
12. OĞUZLAR (TÜRKMENLER ) : En büyük, en güçlü Türk boyudur. Tarih sahnesinde çok büyük roller oynamış ve büyük devletler kurmuşlardır. ( Göktürk Devleti, Büyük Selçuklu Devleti ,Anadolu Selçuklu Devleti ,Osmanlı Devleti ,Türkiye Cumhuriyeti Oğuz Türkleri tarafından kurulmuş başlıca Türk Devletleridir.) OĞUZ KAĞAN EFSANESİ ne göre Oğuz Türkleri Oğuz Kağan ın altı oğlundan türemişlerdir.
Oğuz Kağan ın altı oğlundan her birinde dört kol olmak üzere toplam 24 Oğuz boyu vardır. Bunların onikisi Üçok ,oniki tanesi de Bozok koluna mensuptur. Oğuz Türkleri İslamiyeti kabul ettikten sonra Türkmen adını almıştır. Günümüzde Oğuz Türkleri başta Türkiye olmak üzere ,Kıbrıs,Balkanlar,Suriye,Irak, İran ve Türkmenistan da yaşamaktadırlar.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
1.DEVLET YÖNETİMİ :Türkler devletlerine ‘ İL’ derlerdi. Devleti yöneten kişiye çeşitli isimler verilirdi. ( Hakan,Kağan, Han ,Tan-hu, Şan-yu, Yabgu , llteber , İdi-kut ) .Türk devletlerinde ,devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Ancak bu durum hükümdar ailesi arasında taht kavgalarının çıkmasına yol açıyordu. Bu sebebten birçok Türk Devleti kurulduktan kısa süre sonra yıkılmıştır. Türk devletleri genellikle doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ülkenin doğu kanadı her zaman batı kanadından daha üstün kabul edilirdi. Ülkenin doğu kanadını hakan, batı kanadını ise hakan ‘ın kardeşi ‘ YABGU ‘ ünvanı ile yönetirdi.
2.TOPLUM YAPISI : Türk toplumunun çekirdeğini aile oluşturuyordu. Aileler bir araya gelerek ‘URUG ‘ları , uruglar bir araya gelerek BOY ları ,boylar bir araya gelerek BODUN ‘u ( millet ) oluşturuyordu.
AİLE----URUG ----- BOY ------ BODUN ------ DEVLET (İL)
3. ORDU : Türk Milleti ordu kavramına en fazla önem veren millettir.Türk tarihinde bu açıkça ortaya çıkmaktadır. Türk milleti için ‘ORDU-MİLLET ‘ kavramı kullanılırdı. Türk milleti içerisinde her kişi asker sayılırdı.Hatta savaşlara bazen kadınlar bile katılırdı. Her Türk küçük yaştan itibaren savaş eğitimi alır ve her an savaşa hazırlıklı olunurdu. Türklerde paralı askerlik kavramı yoktu.Askerlik kavramı kutsal kabul edilir,ülke düşman saldırısına uğradığı zaman herkes gönüllü olarak kendi isteği ile savaşa katılırdı. İlk süzenli Türk ordusu METE HAN döneminde oluşturuldu. Mete han ordu da onluk sistemi kullandı.Bu şekilde düzenli ve disiplinli bir ordu oluşturuldu.Onluk sistem daha sonra diğer milletlerin ordularında da kullanılmaya başlandı. Türkler savaşlarda ‘TURAN TAKTİĞİ’ ya da ‘BOZKURT OYUNU ‘ denilen bir savaş hilesi yaparak düşman ordularını yenerlerdi. Bu hile de Türk ordusu yeniliyormuş gibi geri çekilir ,düşman ordusu iyice içeri alındıktan sonra yan kanatlarda bekleyen askerler düşman ordusunu sararak imha ederlerdi. Türk ordusunun temel özellikleri şunlardı:
a. Türk ordusu ücretli değildir.
b. Türk ordusu sürekliydi. Kadın ,erkek herkes asker sayılırdı.
c. Türk ordusunun temeli atlı askerlerden meydana geliyordu.
4.HUKUK :Türklerde yazılı bir hukuk sistemi yoktu .Ancak TÖRE adı verilen gelişmiş bir sözlü hukuk sistemi mevcuttu.
5. DİN VE İNANIŞ : İslam öncesi Türklerde değişik dini inanışlara rastlanmaktadır.
a. Tabiat kuvvetlerine inanma: Dağ,tepe ,nehir ,ağaç ,orman gibi tabiat varlılarına kutsiyet verilir,onların gizli güçlerine inanılırdı.
b. Atalar kültü : Ölen atalarının ruhlarının sürekli olarak kendilerini izlediklerine ve onlara layık olmak için çalışılması gereğine inanırlardı. ‘ŞAMANİZM ‘ anlayışı da diyebileceğimiz bu inanışta iyi ve kötü ruhlar vardı. ‘ŞAMAN’ adı verilen din adamı törenler yaparak kötü ruhların insanlara zarar vermesini engellerlerdi. Bu törenlere ‘ KAM’ denirdi.
c. Gök-Tanrı inancı : Türk boylarının çoğunda kabul gören dini inanış budur. Gök-tanrı inancına göre sadece bir tek Tanrı vardır, her şeyi o yaratmıştır.
Bunların dışında Avrupa ya giden Türk boylarının zamanla Hıristiyanlığı benimsediği ( Bulgarlar ,Macarlar gb.) görülmüştür. Ayrıca Hazar Türkleri Museviliği, Uygur Türkleri de MANİ dinini kabul etmişlerdir. Ancak hiçbir din İslam dini kadar Türkler tarafından benimsenmemiştir.
6. SOSYAL HAYAT . Orta Asya yaşam tarzı göçebe bir özellik taşıyordu .Türk boylarının büyük bir bölümü ( Uygurlar hariç ) göçebe olarak yaşıyordu. Göçebe Türk yaşamında çadır at ve koyunun büyük bir önemi vardı.Hayat adeta bu üçlü üzerinde devam ediyordu.
Göçebe hayat tarzı sebebiyle birinci geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. Tarım göçebe hayat dolayısı ile yapılamamış ya da çok az yapılmıştır.Beslenme alışkanlığı da hayvan ağırlıklı yani ete dayanıyordu. At sütünden yapılan KIMIZ adı verilen içecekte beslenme de büyük önem taşıyordu. Türkler avcılığa ve spora büyük önem vermişlerdi.Günler süren avlar yapılırdı. Bu avlarda birinci amaç gençleri savaş ortamına alıştırmaktı. Diğer medeniyetlerin aksine Türk hayat tarzında toplumsal sınıf yoktu .Herkes birbirine eşit sayılırdı. Bu özellik Türkleri diğer çevre medeniyetlerden üstün kılmaktadır.
7.EKONOMİK HAYAT . Türk ekonomisinin temeli hayvancılığa dayanıyordu.At ve koyun en çok beslenen hayvanlardı.Tarım hayvancılığa göre ikinci planda kalmıştı.İpek yolundan alınan vergiler de önemli bir gelir kaynağı idi. Bu yüzden Çinliler ile Türkler arasında sürekli savaşlar olmuştur. İpek yoluna paralel olarak kuzeyden uzanan KÜRK YOLU da bir diğer önemli ticaret yolu idi.
8.YAZI ,DİL EDEBİYAT :Türkler tarih boyunca birçok alfabe kullanmışlardır. Ancak Türklerin kendilerine ait iki tane alfabeleri vardır. Bunlar GÖKTÜRK ALFABESİ ve UYGUR ALFABESİ dir. Türklerin kullandığı dil yani Türkçe URAL-ALTAY dil grubunun ALTAY koluna aitti. Türkler yaşam tarzı gereği fazlaca yazılı eser yazamamışlardır. Bu yüzden Türklerde yazılı olmaktan çok sözlü edebiyat gelişmişti. İlk sözlü Türk edebiyatına ait eserler destanlardır. ( OĞUZ KAĞAN ----- ALP ER TUNGA ------- ERGENEKON ------MANAS -----GÖÇ destanları gibi)
Yazılı Türk edebiyatına ait ilk eserler ORHUN KİTABELERİDİR. ( Orhun kitabeleri II:Göktürk Devleti hakanı BİLGE KAĞAN kardeşi KÜLTİGİN ve VEZİR TONYUKUK adına dikilmiştir.)
9. BİLİM VE SANAT :Türklerde gelişen başlıca bilim ve sanat dalları şunlardır.
a.Demircilik b.Maden işlemeciliği c . Halıcılık d. Minyatür sanatı e. Süs eşyaları yapımı vb.
NOT : Türkler yerleşik hayat yaşamadıkları için büyük tapınaklar,saraylar şehirler yapmamışlardır.
TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE İLİŞKİLERİ
a.Türk –Çin ilişkileri . Hunlar ve Göktürkler döneminde Türkler ve Çinliler arasında sonu gelmeyen birçok savaşlar yapılmıştır. Çinliler bu dönemde Türklerin en büyük düşmanı olmuşlardır.Türk Devletlerini savaşarak yenemedikleri için içeriden yıkma politikasını uygulamışlardır.
Bu politikada başarılı olmuşlar hem Hunlar Hem de Göktürkler ikiye bölünmüş ve Çinlilerin egemenliğine gimiştir. Uygurlar döneminde durum biraz daha farklı olmuş ,Çinlilerle daha çok ticari ilişkilerde bulunulmuştur.
b. Türk –Moğol ilişkileri :Moğollar Türklerle aynı bölgede yaşayan ve uzun yıllar Türk egemenliğinde kalan bir millettir. Türklerle akraba bir topluluk kabul edilir. Ancak Türk değillerdir. Moğollar 1209 yılında ilk defa CENGİZ HAN döneminde devlet kurmuşlar, diğer Türk boylarını kendi egemenlikleri altına alarak devletlerini Asya dan Avrupa ya kadar genişletmişlerdir. Moğollar özellikle UYGUR TÜRKLER inden etkilenmişlerdir.
c.Türk –Arap ilişkileri :Türk –Arap ilişkileri Hz.ÖMER döneminde başladı. ORTA ASYA ya giren müslüman Arap orduları ile Türkler arsında savaşlar olmuştur. Özellikle EMEVİ yönetiminin Türklere iyi davranmaması iki millet arasında savaşlara yol açmış ve Türkler bu dönemde İslam dinin fazla benimsememişlerdir. Bir süre sonrada EBU MÜSLİM önderliğinde ayaklanarak EMEVİ yönetimine son vermişlerdir. Emevilerden sonra ABBASİLER yönetime gelmiştir. Abbasiler döneminde Türk Arap ilişkileri çok olumlu geçmiş ve Türkler hızla İslamiyete girmeye başlamışlardır.İlk öne KARLUK,YAĞMA,ÇİĞİL TÜRKLERİ daha sonra da OĞUZ Türkleri İslamiyete girdiler. Oğuz Türkleri İslamiyete girdikten sonra TÜRKMEN adını aldılar.
d. Türk –İran ilişkileri : Türk –İran ilişkileri AKHUN DEVLETİ (Onaltı büyük Türk Devletinden biridir.) döneminde başlamıştır. Afganistan da kurulan Akhun Devleti, İran la ( SASANİLER ) savaşmıştır. Göktürklerle anlaşan Sasaniler( İran ) , Akhun Devletine son vermiştir. Göktürkler Bizans la anlaşarak Sasani Devletine saldırdılar. Sasani ( İran ) devleti iyice zayıfladı.
|
